Актуально Обучение программированию и дизайну для детей 9-12 лет: путь к успешному будущему Актуально Ребята из Карачаево-Черкесии примут участие в полуфинале интеллектуальной олимпиады «Умницы и умники» Актуально Представители фонда «Защитники Отечества» приняли участие в круглом столе «Нотариат России на службе Отечества» Актуально Участник СВО из Пскова специально приехал в КЧР, чтобы зарегистрировать брак на вершине Суфруджу СКФО В Чечне прошло Первенство по боевому и спортивному самбо

БУРЫНГЫ УСТА ЛЫК Л А РДЫ БАЙТА РЫП

14.10.2022 294
БУРЫНГЫ УСТА ЛЫК Л А РДЫ БАЙТА РЫП
Ногай халкымыз оьзининъ кайрат лы , йогары билимли, тебенли аьдем лери мен оьмир бойы айтувлы. Тап солардынъ бириси Д агестан Республикасынынъ Кизляр районынынъ Нов о -В л ади м и р ско е юртыннан (бурынгы ногай аты Зармамбет авыл) Изидин Толегенович Бигишиев болады. Онынъ оьткен яшав йолы акында бир неше йыл артта газетамыздынъ бетинде толы макалады баспалаган эдик. Буьгуьнги хабарымыз онынъ кол усталыгы акында. Оьзи тувган яшарлык юрттынъ сол аьвелги атын кайтарувга, данъкын шыгарувга Кизляр районынынъ сакаманлар Советининъ председатели, Дагестан Р е с п у б л и ка с ы н ы н ъ аз санлы тамырлы халкларынынъ бириси - ногай общ иналарыны нъ ассоциациясынынъ Президент у Н ово-В ладим ирское авылынынъ «Дослык» общинасынынъ председатели, Кизляр районынынъ ногайларынынъ миллет-маданият автономиясынынъ председатели, Россия ногайларынынъ Федераллык миллет-маданият автономиясынынъ Йогары советининъ президиумынынъ агзасы, федераллык АрбиБизим замандасымыз БУРЫНГЫ УСТА ЛЫК Л А РДЫ БАЙТА РЫП Орыс халкы бурыннан алып камышыга «нагайка» деп ат берген. Сондай болып, камышыга багыслап, ногай язувшылары да оьз ятлавларын эм хабарларын язганлар. Айтпага, камышы акында коьп кызыклы билдируьвлерди орта оьмирлердеги язувшыларымыздынъ, ногай адабиятымыздынъ классиги Фазиль Абдулжалиловтынъ «Бес камышы - берекет», шайир Джанбулат Туркменовтынъ шыгармаларында коьремиз. Бурын заманларда ногайлар Орта Азиядан эм Сибирьден алып Керуьв Кавказдынъ Кара денъиз ягаларына дейим коьп заманлар коьшип юргенлер. Тек атка тувыл, колында туткан камыш ы сына да айырым эс эм йогары сый бергенлер. Бурын ногай аьелде ул тувса, ногайлар уьйде камышы оьрип баслаганлар. Увыл он эки ясына толганда, онынъ эр санына киргенин белгилеп, камышы савгалаганлар. Камышыды йоюв тукым алдында уятлыкка саналган. Боьтен де, орта оьмирлерде мырзалар эм бийлер уьшин камышы властьтинъ куьши болып саналган. Оларга камышыдынъ сабын билдинъ суьегиннен, куьмистен эм алтыннан эткенлер. Оны баалы таслар ман ярасыклайтаган болганлар. Аьвелде ногай пелванлары ат уьстинде куьресуьвлерде камышы ман бир-бирлерин астындагы иерден ерге йыгылтканлар. Коьп оьрмели камышыды анъ ш ы лавда кийик айванларды ыславда кенъ кулланганлар. Кам ы ш ы ды нъ узыны кырк сантиметрден артык болмага керек тувыл. Ога сактыян кайыс беркиткенлер. Коьбисинше, эшкидинъ терисин кулланганлар. Териди аз дегенде уьш юмадынъ бойында аьзирлегенлер, бас дегенде, ювып-тазалап кес- кенлер, сонъ кептиргенлер. Камышы иесине етимис аькелсин уьшин оны оьруьвде ийги йоравлар айткантражлык третей судынынъ тоьрешиси Изидин Бигишиев коьп куьшин салады. Белгилисинше, соьлеги заI анда Д агестан Республикасында туризм - оьрленуьв йолында. Келеекте Дагестан туризмнинъ оьзеги болмага ниетленеди. Соны ман биргесине белгили ямагатшылык аьрекетшиси Изидин Бигишиев те «Зармамбет авыл» деген ат пан тувып-оьскен юртынынъ аьвелги данъкын кайтарув мырат пан ногайлардынъ эколого-этникалык деревнясын курмага проект аьзирлеген. С оны нъ ка л ы б ы н д а келген туристлерди халкымыздынъ аьвелги байлык асабалыгы ман таныстыраяк терме кебинде оьз музейи де курылаяк. Сондай болып агродеревнясын да курмага аьзирленедилер. Онда туьелер, атлар, кутанлар эм тагы да бир кесек айванлар ерлесееклер. Соьлеги заманда Изидин Толегенович ногай аьдетлерин янландырув ман белсинли каьрлейди. Айтпага, сактыяннан камышылар, сыбырткылар оьреди, домбыралар ясайды, бухар боьрклер, уьй баьпишлер, кыскаяклыларга оьрнеклер кондырылган ярасык кыспалар тигеди. Сол усталыкка авыл ясларын да, сонынъ санында йиени Абдуллады да уьйретеди. - Н огайлар аьвелде ко ь ш п е л и б о л га н л а р . Шет-кыйырсыз ер-дуныядынъ кенълигинде коьшип, мал багып юргенлер, колларыннан камышы бир де туьспеген. Камышыга ата-бабаларымыз бурын ялав деп айтатаган болганлар. Онынъ ушына коргай кесегин де салганлар. Аьле мен кишкей заманда атам сыбырткылар, камышылар оьретаган эди. Сол зат меним де коьзимде калган. Уьйкен болганда мен де каьрлем еге деп алдымга мырат салдым. Суьйтип, 2019 йылда камышылар этип басладым. Элбетте, куьннен-куьнге сулып йыйдым, колларым да сол затка уьйрендилер эм буьгуьнге оьз коллары ман болдырган затларымды оьзинъиз коьрип турысынъыз. Сондай болып авылымызда ясларымыз цех ашканлар. Онда суьвретши Аджимуса Аджибатыров эм тагы да баскалар домбы ралар, оры нды клар, агаш эсиклер, сыпыралар ясав ман каьр шегедилер. Алдыда ок пан яй, аьскершилик кийимлер ясамага да мырат этемиз. М е н и м о й л а в ы м га коьре, басы нда боьрки болган ногай эрдинъ янында камышы болмага тийисли. Сондай болып ногайдынъ уьйинде домбыра да болмага керек. Камышы уьйди кир затлардан, коьзден, суктан саклайтаган болган, - деп кызыклы боьлисти Изидин Бигишиев айкасувымызда. Камышыларды ол доьрт эм алты оьрмеден оьреди. Олардынъ оьрилуьви кырк оьрмеге дейим де етеди. Оьмир бойы ногайда камышыга уьйкен сый берип келгенлер. Неге десенъ камыш ы ман ногайлар йылкыларын бакканлар, коьп эрис-суьрисл ерд и шешкенлер, йинлерди кувганлар. Камышы аьелдинъ социаллык оьлшемин белгилеген. лар. Бир камышыды аьзирлемеге бир Hei е куьннен алып бир неше юмага дейим заман кетеди. Келеекте болымлы замандасымыз Изидин Бигишиевтинъ куьш салувы ман Дагестан Республикасынынъ Кизляр районында «Зармамбет авыл» эколого-этникалык деревнясы курылаягына сенемиз эм ога баьри де баславларында тек йогары етимислерди сагынамыз. 
294 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный